„Muzyce wyznaczam najwyższe miejsce i najwyższe zaszczyty-tuż za teologią. Nie zmieniłbym tej odrobiny wiedzy o muzyce na żadne wspaniałości”.
„Muzyka to czysty, wspaniały dar Boży (…). Doświadczenie uczy, że obok Słowa Bożego jedynie muzyka zasługuje, by ją wychwalać jako panią i szafarkę uczuć ludzkich serc”.
Marcin Luter
Te wypowiedzi wyjaśnić mogą, dlaczego muzyka zajmuje w nabożeństwie protestanckim tak istotne miejsce. Reformacja oddaje Słowo Boże na powrót w ręce wiernych, ale także wyzwala ich z bierności w kościele. Muzyka zajmuje w nabożeństwie reformacyjnym istotne miejsce. W okresie przed reformacyjnym lud był praktycznie wyłączony ze śpiewu. Od czasu reformy papieża Grzegorza Wielkiego pieśni religijne w Kościele podczas nabożeństw były wykonywane przez księży i schole w języku łacińskim, zaś wierni w tym nie uczestniczyli. Wraz z reformacją i z tym związaną w Kościołach reformą liturgii oraz używaniem języka narodowego, zaczęto zadawać pytanie: a co z muzyką w Kościele? Reformacja odkryła na nowo rolę muzyki traktując ją jako doskonałe narzędzie do propagowania biblijnych treści oraz prawd wiary. „Kto śpiewa, dwa razy się modli”- napisał Augustyn z Hippony, jeden z Ojców Kościoła, dlatego też w myśl augustiańskiej zasady, reformacyjna pieśń staje się także formą kontaktu wiernych z Bogiem.
Źródłem melodii dla pieśni reformacyjnych były m.in. melodie świeckie i ludowe, do których pisano nowe, religijne teksty. Celem było wykorzystanie melodii znanych ludowi, a jednocześnie wykorzenienie ich świeckich, miłosnych, często sprośnych tekstów na rzecz pobożnej poezji. Powstawały też nowe pieśni, a ich autorami byli znani muzycy i poeci. Marcin Luter opracowywał w języku niemieckim hymny, jest autorem licznych melodii i tekstów, z hymnem „Warownych grodem jest nasz Bóg” na czele. Wiele jego pieśni stanowi wykładnie podstawowych prawd wiary, takich jak dziesięć przykazań, wyznanie wiary czy opracowanie tekstów biblijnych i psalmów. Okres rozkwitu nowych luterańskich pieśni przypada na XVII wiek, jest to jednocześnie czas zwrócenia się poezji niemieckiej ku religii. Owocem tego były pieśni będące arcydziełami zarówno pod względem melodii, jak i tekstu, stanowiące głębokie teologiczne, osobiste wyznanie podmiotu lirycznego. Znani autorzy z tego okresu to m.in. Johann Rist, który napisał 658 pieśni, Johann Heermann oraz Paul Gerhardt, którego wielbicielem był J. S. Bach. Powstaje też wiele melodii chorałowych; na tym polu odznaczył się m.in. Johann Crüger. Napisał także znane w Polsce pieśni jak „Jezu , ma radości”, „przywdziej duszo strój odświętny” czy „dziękujmy Bogu wraz”.
Jan Kalwin jest autorem „Psałterza” wydanego drukiem w 1562 roku w Genewie, stąd nazwa „Psałterz genewski”, który zawierał zaopatrzoną w melodie przetłumaczoną na język francuski Księgę Psalmów (150 psalmów) oraz dwie kantyki: starotestamentowy z Księgi Exodus 20, 2-17 oraz nowotestamentowy kantyk Symeona (Łk. 2,29-32). Zbiór ten powstał na potrzeby Kościoła reformowanego, który dopiero co wypracował formy swego nabożeństwa i odczuwał brak pieśni we własnym języku. Zbiór ten został przetłumaczony na wiele języków świata, zagościł na stałe w wielu Kościołach reformowanych świata. Jan Kalwin stał na przekonaniu, że psalmy są pieśniami, które powinny być śpiewane w Kościele. Uważał, że w psalmach są oddane wszystkie uczucia człowieka: radość, smutek, ból i cierpienie, one niosą pociechę duszy, dając wyraz radości i szczęścia. Dla niego psalmy były czymś więcej niż tylko słowami modlitwy, one były Słowem Bożym i słowem wielbiącym Boga. Dlatego też psalmy stały się ważną częścią nabożeństwa ewangelicyzmu reformowanego, ponieważ służyły wielbieniu Boga i nie przeszkadzały w skupieniu nad Słowem Bożym. Podczas liturgii nabożeństw śpiewano je w całości. Kalwin był zwolennikiem śpiewu jednogłosowego podczas nabożeństwa bowiem sądził, że muzyka ma pełnić rolę służebną wobec Bożego Słowa i nie może go przesłaniać swą formą. Jednakże kompozytorzy późnego renesansu tworzyli do „Psałterza genewskiego” muzykę polifoniczną. Psałterz genewski przywędrował z Niemiec wraz z kolonistami wyznania ewangelickiego do Polski.
Pieśń reformacyjna rozwijała się w Polsce. Początkowo pieśni wykonywane były w zborach przez wiernych jednogłoskowo, bez wsparcia chórów czy też organów, później zaczęto wykorzystywać w tym celu chór, tworząc wielogłosowe opracowania chorałów z melodią chorałową w partii tenoru. Nasza ojczysta poezja i muzyka renesansowa rozsławiła pieśni ewangelików reformowanych: Wacława z Szamotuł, Cypriana Bazylika i Mikołaja Reja.