Jak powstał Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej?

Najliczniejszym w odrodzonym państwie polskim Kościołem zielonoświątkowym byli Chrześcijanie Wiary Ewangelicznej. Instytucjonalne powstanie tego Kościoła miało miejsce na zjeździe w Starej Czołnicy w 1929 roku. Doszło wówczas do formalnego zjednoczenia samodzielnych dotąd zborów z Polski centralnej i kresów, które po zjednoczeniu przyjęły nazwę Związku Zborów Chrześcijan Wiary Ewangelicznej . Zanim doszło do formalnych narodzin tego nurtu, dla jego powstania istotny wpływ miały działania zielonoświątkowych działaczy z jednej strony na obszarze Polski centralnej, a z drugiej na obszarze polskich Kresów Wschodnich.

Na ziemiach centralnej Polski dużą rolę dla rozwoju ruchu zielonoświątkowego miały z jednej strony skupiska niemieckiej ludności, wśród których znajdowały się niemieckojęzyczne zbory zielonoświątkowe, a z drugiej działalność różnych anglosaskich organizacji religijnych, które po I wojnie światowej rozpoczęły w odrodzonej Polsce działalność charytatywną. Organizacje te starały się łączyć udzielanie pomocy dla zniszczonego kraju z prowadzeniem akcji misyjnej.

W 1921 r. opierając się na tego typu organizacjach misyjnych w Ameryce i Wielkiej Brytanii William Fetler powołał do życia w Warszawie American British Relief Commission, który został następnie w 1924 r. przekształcony w Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Ewangelicznych Chrześcijan . Podobną do tej, którą prowadził w Łodzi Fetler działalność rozpoczął w Łodzi Gustaw Herbert Schmidt (1891-1958). Był on dyrektorem wschodnioeuropejskiej misji zielonoświątkowej mającej swoją siedzibę w Gdańsku, a centralę w Chicago. Do tych dwóch działaczy dołączył jeszcze w 1928 r. Artur Bergholc, który skończył wcześniej szkołę zielonoświątkową w Londynie.
Działacze ci koncentrowali się w swojej pracy przede wszystkim na środowiskach luterańskich i baptystycznych w Łodzi, gdzie też powstała centrala koordynująca działalność pozostałych poniemieckich zborów zielonoświątkowych z poznańskiego i z Prus Wschodnich wraz z nowo nawróconymi Polakami .
Drugi nurt, który dał początek Kościołowi Chrześcijan Wiary Ewangelicznej powstał i rozwijał się na Kresach Wschodnich. Jego początki wiążą się
z ewangelicznym ruchem sztundystów i paszkowców. Praktykę chrztu Duchem Świętym przywieźli na ziemie wschodnie reemigranci z Ameryki, którzy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. zaczęli wracać w swoje rodzinne strony. Zielonoświątkowe przeżycia szerzył również w latach dwudziestych ukraiński ruch zielonoświątkowy.

W 1926 r. powstał Wszechukraiński Związek Chrześcijan Wiary Ewangelicznej kierowany przez przybyłego z Ameryki I. E. Woronajewa . Na wschodzie na rzecz Kościoła Wiary Ewangelicznej aktywną działalność na polu organizacyjnym i kaznodziejskim prowadzili: Grzegorz Kraskowski, Stanisław Niedźwiecki, Jan Pańko, Józef Czerski, Grzegorz Fedeszyn, D. Komasa, P. Ilczuk, T. Nahorny .
W maju 1929 r. doszło do wspomnianego już zjazdu w Starej Czołnicy (powiat łucki, województwo wołyńskie). W jego trakcie wybrane zostały władze nowego Kościoła na czele z Arturem Bergholcem z Łodzi, która stała się też siedzibą władz naczelnych. Tutaj wydawano też w latach 1936-1939 „Przystęp”, którego redaktorem był także Bergholc.
Oprócz „Przystępu” KChWE wydawał też „Ewangelskij Hołos”, który ukazywał się w języku ukraińskim w latach 1936-1939 pod redakcją Grzegorza Fedyszyna, a także „Primiritiela” redagowanego przez Gustawa Herberta Schmidta i wydawanego w języku rosyjskim w Gdańsku w latach 1929-1939.

Gdańsk odgrywał zresztą bardzo ważną rolę w ruchu zielonoświątkowym i to nie tylko polskim. Tutaj właśnie G. H. Schmidt otworzył 2 marca 1930 r. Instytut Biblijny, który kształcił duchownych i kaznodziejów zielonoświątkowych. Kształcili się tutaj Polacy, Niemcy, Węgrzy, Rumuni, Bułgarzy, Estończycy i to nie tylko z Kościołów zielonoświątkowych. Kres działalności Instytutu nastąpił w 1938 r., kiedy to pod wyraźną presją hitlerowców Instytut został zamknięty. Jednym z jego wykładowców był przez jakiś czas Donald Gee (1891-1966), słynny zielonoświątkowy kaznodzieja.

Na wschodzie zbory KChWE najliczniej występowały na terenie województw wołyńskiego i tarnopolskiego, natomiast w mniejszej liczbie w województwach: wileńskim, nowogrodzkim, poleskim, lwowskim, stanisławowskim i lubelskim. Po II wojnie światowej znaczna część wiernych z tych zborów znalazła się poza granicami Polski. Tylko część wyemigrowała na tzw. Ziemie Odzyskane. Istniejące na wschodzie zbory 25 sierpnia 1945 r. przyłączyły się do Związku Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów w ZSRR. Warto tu jeszcze odnotować fakt, że w okresie międzywojennym KChWE utrzymywał Dom Sierot w Kiwercach pod Łuckiem kierowany przez Lubę Kobiako. Był to również okres bardzo ożywionych kontaktów z amerykańskimi Assembles of God oraz ze Szwajcarską Misją Zielonoświątkową.

Przed II wojną światową znaczna część wiernych KChWE była Ukraińcami bądź Białorusinami, co wiązało się z tym, że duża część zborów tego Kościoła znajdowała się na Kresach Wschodnich. Dopiero po wydarzeniach związanych z zakończeniem wojny, a dokładnie po zmianach granic Polski nastąpiły duże zmiany dotyczące narodowości wyznawców KChWE. Zmiany te zmierzały w kierunku jego polonizacji, gdyż zarówno Ukraińcy jak i Białorusini pozostali po wojnie na wschodzie, a więc poza granicami Polski. Do Polski natomiast, a dokładnie na Ziemie Północne i Zachodnie przeniosła się ze wschodu pewna część wiernych narodowości polskiej.

Po wojnie w Polsce Ludowej KChWE zainicjował swoją działalność zjazdem, który odbył się w 1945 r. w Bytomiu. Następny zwołany w Łodzi zjazd powołał Zarząd Kościoła na czele z Józefem Czerskim. Opracowano na nim również nowy statut. W tym okresie czołowymi działaczami byli: Kazimierz Czepieluk, Franciszek Januszewicz, Mieczysław Suski senior, Stefan Osadca, Teodor Maksymowicz, Aleksander Rapanowicz, Walenty Dawidów, a także poczynając od 1947 r. Sergiusz Waszkiewicz. W początkowym okresie działalności w Polsce Ludowej KChWE nie był w swojej działalności ograniczany przez ówczesne komunistyczne władze. Jednak z czasem sytuacja zaczęła się zmieniać. Przede wszystkim odmówiono zgody na rejestrację Kościoła, nie został bowiem zatwierdzony przedłożony władzom w 1946 r. statut. Po jego poprawieniu i zawarciu w nim deklaracji o niezależności organizacyjnej Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej od zachodnich central przedstawiono go ponownie władzom do zatwierdzenia w 1948 r., jednak i tym razem bezskutecznie . W latach 1950-1953 KChWE – podobnie zresztą jak i inne wspólnoty ewangelikalne – dotknięty został falą stalinowskich represji. Większość pastorów została w tym czasie uwięziona.
W więzieniach przebywali od kilku miesięcy do trzech lat, w większości przypadków bez wyroku sądowego . Na celowniku komunistycznych władz znalazły się szczególnie te społeczności, które posiadały jakiekolwiek powiązania z Zachodem. Biorąc pod uwagę fakt, że takie powiązania były czymś normalnym dla wielu ewangelicznych zborów, które często otrzymywały materialne wsparcie od bliźniaczych Kościołów z Zachodu, władze nie musiały zadawać sobie wiele trudu, gdyż swoje represyjne działania uzasadniały stwierdzeniem, że Kościoły te służą zachodniemu imperializmowi.

W 1953 r., ulegając coraz większym naciskom władz, KChWE przystąpił do powstałego wcześniej (w 1947 r.) Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego. Akces do ZKE miał miejsce 4 czerwca 1953 r. na Konferencji Braterskiej w Warszawie. Obok KChWE w ZKE działały już wspólnoty: Ewangelicznych Chrześcijan, Wolnych Chrześcijan i Stanowczych Chrześcijan, a także Kościoła Chrystusowego. Ten ostatni podobnie jak KChWE przystąpił do ZKE w 1953 r. W skład zarządu ZKE w latach 1953-1956 weszli Józef Czerski, Walenty Dawidów i Franciszek Januszewicz . Można w tym miejscu trochę uwagi poświęcić Józefowi Czerskiemu, który pełnił funkcję Prezesa Rady Kościoła od 1947 r. do momentu utworzenia Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego. Położył on duże zasługi dla rozwoju KChWE. Jego rodzinnymi stronami były okolice Kozienic, którym poświęcał dużo uwagi w swojej modlitwie i usłudze ewangelizacyjnej. Z perspektywy czasu możemy stwierdzić, że te starania przyniosły owoc w postaci działającego w Kozienicach zboru. Warto też podkreślić, że obecny Prezbiter Naczelny KChWE Andrzej Jeziernicki właśnie w Kozienicach poznał Pana Jezusa.
W 1956 r. zbory KChWE podjęły próbę usamodzielnienia się poprzez wyjście z ZKE. Przez pewien czas prowadziły one samodzielną pracę, podjęto również próbę reaktywacji miesięcznika „Przystęp”, którego pierwszy numer redagowany przez pastora
Franciszka Januszewicza ukazał się w 1961 r. w Łodzi . Jednakże próby usamodzielnienia zakończyły się niepowodzeniem, głównie z powodu braku jednomyślności i zbory stopniowo zaczęły wracać do ZKE. Jako ostatnie do ZKE wróciły zbory okręgu lubelskiego, co miało miejsce w 1966 r. Do ZKE powróciła również większość działaczy z wyjątkiem Kazimierza Czepieluka (pozostał kaznodzieją niezależnym), Józefa Czerskiego i Walentego Dawidowa, który został potem jednym z liderów Kościoła Chrystusowego .
KChWE był reprezentowany w ZKE m.in. przez Mieczysława Suskiego juniora, Edwarda Czajkę i Tadeusza Gawła.

22 maja 1987 r. w Warszawie odbył się XII Synod ZKE. Podczas obrad podjęto uchwałę o rozwiązaniu ZKE, który był przecież tworem sztucznym, utworzonym pod naciskiem władz komunistycznych. Wchodzące w jego skład Kościoły usamodzielniły się, przy czym duża część zborów KChWE weszła w skład nowo powstałego Kościoła Zielonoświątkowego. Pozostałe – znajdujące się głównie w południowo-wschodniej części Polski – od 1 lutego 1988 r., tj. od zatwierdzonego rozpadu ZKE przez ówczesny Urząd ds. Wyznań kontynuują tradycje KChWE.
W wyniku z jednej strony zmiany granic po II wojnie światowej, a z drugiej wydarzeń związanych z rozpadem ZKE, dość znacznemu zmniejszeniu uległa liczba zborów KChWE jak i liczba tworzących je wiernych. Przed II wojną światową Kościół ten liczył w przybliżeniu 20 tys. wiernych i około 500 zborów. Natomiast w 1990 r. liczby te przedstawiały się następująco: około 1000 wiernych oraz 16 zborów i placówek.

Obradujący w marcu 1988 r. Synod Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej wybrał Naczelną Radę Kościoła, na czele której stanął – jako Prezbiter Naczelny Kościoła i Przewodniczący Rady Kościoła – Władysław Rutkowski. Po śmierci Władysława Rutkowskiego w styczniu 1990 r. pełnienie obowiązków Prezbitera Naczelnego powierzono Krzysztofowi Czechowskiemu. Gruntowną zmianę strukturalną Kościoła przyniósł Synod obradujący w Lublinie pod koniec 1992 r. Opracowano zasady wiary, nowy statut z prawem wewnętrznym Kościoła, powołano Kolegium Pastorów, Naczelną Radę Kościoła (od Synodu obradującego w 1996 r. funkcjonuje Kancelaria Kościoła), wybrano Prezbitera Naczelnego w osobie Edwarda Rutkowskiego oraz uwłaszczono poszczególne zbory.

24 listopada 2001 r. odbył się Synod KChWE, który wybrał nowe władze Kościoła. Prezbiterem Naczelnym został Andrzej Jeziernicki sprawujący dotąd funkcję pastora zboru w Kielcach, jego zastępcami zostali Leszek Kotulski i Jerry Dean. Rzecznikiem prawno-finansowym wybrano Witolda Zamkowskiego. Przeniesiono także siedzibę władz Kościoła z Lublina do Kielc.
Na wspomnianym Synodzie wyznaczono również kierunki rozwoju KChWE na najbliższe lata, którymi ma być pogłębienie zasady autonomii poszczególnych zborów w ramach Kościoła. Autonomia ma przy tym stanowić rodzaj przymierza zborów, dając im samodzielność, ale zarazem aktywizując wzajemną współpracę. Rozwój Kościoła (powstawanie nowych zborów) ma odbywać się
w oparciu o zbory-matki, tzn. zbory silne mają opiekować się zborami słabymi. Kolejnym ważnym polem do działania dla nowych władz KChWE jest uregulowanie spraw prawno-organizacyjnych Kościoła oraz działalność na rzecz współpracy z innymi ugrupowaniami ewangelicznymi w Polsce. Wyrazem tego jest akces KChWE do Aliansu Ewangelicznego, którego celem jest zapewnienie współpracy pomiędzy poszczególnymi Kościołami ruchu ewangelicznego. Pogłębienie takiej współpracy jest też osobistą troską Prezbitera Naczelnego KChWE Andrzeja Jeziernickiego, który od 18 listopada 2003 r. pełnił też funkcję wiceprzewodniczącego Aliansu Ewangelicznego.

W dniach 16-17 września 2011 r. W Zakościelu odbył się Synod, który ponownie na Prezbitera Naczelnego wybrał Andrzeja Jeziernickiego a na jego zastępców powołał Tomasza Mańko i Krzysztofa Majdyłę. Przyjęto zmiany w Statucie KChWE polegające na rozszerzeniu kompetencji i uprawnień Kancelarii Kościoła, w tym szczególnie w zakresie powoływania i odwoływania Pastorów Zborów oraz Rektorów i Dyrektorów kościelnych jednostek organizacyjnych tworzonych przez Kancelarię Kościoła, podejmowaniu uchwał o tworzeniu, przekształcaniu i znoszeniu Zborów oraz kościelnych jednostek organizacyjnych. Bardzo ważnym z historycznego punktu widzenia było przyjęcie uchwały nr 16 z dnia 17.09.2011r. w sprawie przystąpienia KChWE w RP do Aliansu Światowego KChWE, co oficjalnie nastąpiło 11 listopada tego roku podczas Zjazdu Naczelnych Prezbiterów KChWE w Równie na Ukrainie. Jest to z jednej strony uznanie przez bratnie zagraniczne zbory KChWE w RP jako spadkobiercy i kontynuatora nurtu w ruchu charyzmatycznym zapoczątkowanym na zjeździe w Starej Czołnicy w 1929r. a z drugiej dało Kościołowi w Polsce możliwość powrotu do swoich korzeni oraz czerpania wzajemnych korzyści poprzez szerszą współpracę z zagranicznymi zborami zwłaszcza na Białorusi i Ukrainie. Współpraca ta na płaszczyźnie międzynarodowej zapoczątkowna została jeszcze w 2010 r. Udziałem Prezbitera Naczelnego Andrzeja Jeziernickiego, któremu towarzyszyli bracia Tomasz Mańko i Edward Kędziera na zjeździe w Rydze. W następnych latach kontakty kontynuowano. W 2011 r. Prezbiter Naczelny Andrzej Jeziernicki wziął udział we wspomnianym już zjeździe w Równie, a w roku następnym w Kijowie.

Opracował historię Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej oraz genezę ruchu zielonoświątkowego:
Gustaw Dąbrowski

Bibliografia:
1. Czajko Edward, Kościół Zielonoświątkowy w Polsce, Warszawa 1991
2. Pasek Zbigniew, Ruch zielonoświątkowy, Kraków 1992
3. Czajko Edward, Zielonoświątkowcy, Warszawa 1995
4. Pasek Zbigniew, Związek Stanowczych Chrześcijan, Kraków 1993
5. Statut KChWE
6. Biblia BiZTB Warszawa