Treść wykładu dr Tomasz Mańko wygłoszonego w dniu 28 lipca 2017 r. pt. „Ewangelikalny protestantyzm na ziemi radzyńskiej”.
Tematyka wykładu związana jest z realizacją przez Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Radzyniu Podlaskim projektu „Ocalić od zapomnienia — Szlakiem kulturowego dziedzictwa protestanckiego na ziemi radzyńskiej”.
Zadanie jest współfinansowane przez Powiat Radzyński.
Współcześnie protestantyzm na ziemi radzyńskiej reprezentowany jest przez Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Radzyniu Podlaskim.
Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Rzeczypospolitej Polskiej jest Kościołem protestanckim uznającym 5 zasad, które określają podstawowe zasady teologii protestanckiej wyrażone w języku łacińskim w formie haseł: Sola scriptura („Tylko Pismo”), Sola fide („Tylko wiarą”), Sola gratia („Tylko łaska”), Solus Christus („Tylko Chrystus”), Soli Deo gloria („Tylko Bogu chwała”). Zasady te pojawiły się w XVI wieku podczas reformacji i do dziś pozostają podstawą teologiczną protestantyzmu. Wskazują one na podstawowe warunki, jakie powinien spełnić każdy chrześcijanin, aby osiągnąć zbawienie, a także są wyznacznikiem wyróżniającym protestantyzm od innych tradycji chrześcijańskich. Uznawanie powyższych zasad jest podstawowym wyznacznikiem uznania danego wyznania chrześcijańskiego za protestanckie.
Krótki rys historyczny ewangelikalizmu.
Ewangelikalizm można zdefiniować więc jako „protestancki ruch, akcentujący historyczne prawdy wiary określone przez starożytne sobory ekumeniczne i XVI-wiecznych reformatorów. Teologiczna treść tego przesłania podkreśla najwyższą rangę Biblii jako ostatecznego autorytetu w sprawach wiary i praktyki chrześcijańskiej, centralne znaczenie Chrystusowego zbawczego dzieła dokonanego na krzyżu, nieodzowną konieczność osobistego przyswojenia przez wierzącego owoców zbawczego czynu Jezusa Chrystusa poprzez „upamiętanie” się z grzechów i doświadczenie nowych narodzin (nawrócenia – metanoi) oraz z potrzeby aktywnego, osobistego zaangażowania wierzącego w wykonywaniu swych religijnych i społecznych zobowiązań, określonych przez Pismo Święte. Ewangelikalizm – to synonim określenia „ewangeliczne” chrześcijaństwo i obejmuje ono takie Kościoły oraz wspólnoty chrześcijańskie, które łączy m.in. akceptacja podstawowych zasad reformacji XVI wieku, szczególnie sola scriptura oraz wiązanie chrystianizmu z nawróceniem (konieczność przeżycia nawrócenia) i nowonarodzeniem.
Ewangelikalizm jest jedną z odmian pobożności protestanckiej. W skali globalnej ogólną populację ewangelikalistów szacuje się na co najmniej 500 milionów wyznawców na wszystkich kontynentach świata, występuje w większym lub mniejszym stopniu we wszystkich Kościołach wyrosłych z Reformacji. W Polsce protestantyzm ewangeliklany skupia ponad 100 tysięcy osób. Ewangelikalizm jako nurt pobożnościowy występuje w Kościołach, w którym występują też inne style religijności względnie przyjmuje kształt odrębnych związków wyznaniowych. Większość ewangelikalistów zrzeszonych jest w jednolitych ewangelikalnych Kościołach protestanckich (zielonoświątkowych, baptystycznych, metodystycznych) lub są skupieni w tradycyjnych Kościołach protestanckich (anglikańskich, kalwińskich) oraz innych społecznościach chrześcijańskich. Początki ewangelikalizmu sięgają lat 30. XVIII stulecia, choć geneza tego zjawiska leży głębiej, i są związane z działalnością dwóch duchownych anglikańskich: Johna Wesleya i George’a Whitefielda, których aktywność wywołała szeroko zakrojone prądy przebudzenia religijnego w anglosaskich Kościołach protestanckich w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Odwołując się do treści zawartych w Ewangelii doprowadzili do powstania silnych środowisk ewangelikalnych w ówcześnie istniejących Kościołach protestanckich, spowodowali procesy skutkujące powstaniem też odrębnych społeczności ewangelikalnych oraz zdominowaniem przez ten styl religijności niektórych wcześniej powstałych wspólnot protestanckich. Pod względem teologicznym ten nowy prąd pobożnościowy nawiązywał do założeń doktrynalnych Reformacji, do idei i praktyk angielskiego purytanizmu, niemieckiego pietyzmu oraz dokonań braci morawskich. Na przestrzeni blisko trzech stuleci istnienia, ewangelikalizm uzyskał dzisiejszy profil teologiczny, w dużym stopniu wciąż wierny purytańsko-pietystycznym założeniom.
W wielu krajach świata (Ameryka Północna, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Norwegia czy w wybranych krajach afrykańskich – np. RPA) ewangelikalizm przez szereg stuleci wyraźnie sprzyjał przyjmowaniu przez duże kręgi społeczne postaw integralnych etycznie, co owocowało w postaci etosu pracy, gospodarności, uczciwości, prostolinijności, „czystych rąk”, poszanowania pluralizmu, ochrony najsłabszych, państwa jako dobra wspólnego. Ewangelikalne chrześcijaństwo jako radykalna postać protestantyzmu czyniło to dzięki akcentowaniu osobistej odpowiedzialności za stosunki z Bogiem, kwestionowanie Boskich prerogatyw hierarchii kościelnej, redukcje elementu ceremonialnego w religii, podkreślanie potrzeby samokształcenia i przekonania, iż normy etyczne wynikające z Biblii stosować można wprost. Zwykle ewangelikaliści reprezentują konserwatywne poglądy etyczne i są znani z aktywnej działalności misyjnej oraz charytatywnej. Wkład ewangelikalizmu w kształtowanie się (protestanckiego) etosu anglosaskiego jest niebagatelny. Ten styl życia kultywujący ideały dobrej organizacji, efektywności działania, względnego dobrobytu materialnego i zdrowotnego, popierania postępu naukowo-technicznego, mający swe uzasadnienie w etosie nowotestamentowym, ma dużą siłę oddziaływania oraz przyciągania i jawi się jako źródło religijności bliskie życiu dla wielu osób. Ewangelikalny chrześcijanin bardziej niż przedstawiciele innych nurtów chrześcijaństwa ma poczucie niezależności od struktur kościelnych i osób pełniących funkcje w Kościołach. W ewangelikaliźmie zrodziło się wiele niezliczonych przedsięwzięć o charakterze misyjnym, edukacyjnym, charytatywnym i społeczno-politycznym. W ramach ewangelikalizmu podkreśla się, że każdy jest powołany przez Jezusa Chrystusa do współuczestnictwa w rozwoju sprawy Bożej i może znaleźć miejsce do samorealizacji. Z tego powodu można zauważyć, że liczne fundacje, stowarzyszenia i inne instytucje powstałe w oparciu o pielęgnowaną w ewangelikalizmie zasadę wolontaryzmu i nie wymagające sankcji ze strony oficjalnych czynników kościelnych, wpływają na dynamiczność tego ruchu i jego zdolność ekspansji w różnych sferach życia społecznego.
Założenia doktrynalne: W ewangelikalnej pobożności protestanckiej podkreśla się:
konieczność doświadczenia duchowego zwrotu, określanego jako nawrócenie, nowonarodzenie lub odrodzenie
konieczność regularnej lektury Pisma Świętego i stosowania jego norm w życiu indywidualnym,
pielęgnowanie i prowadzenia życia duchowego we wspólnocie z innymi chrześcijanami. Protestantyzm ewangelikalny swą specyfikę zawdzięcza trzem ściśle ze sobą powiązanym elementom, określanym: konwertyzmu, biblizmu i konwentyklizmu. Każdy z tych elementów obejmuje czynnik doktrynalny i czynnik praktyczny. W przypadku konwertyzmu chodzi o doktrynę i praktykę nawrócenia się człowieka do Boga przez wiarę w Chrystusa. Nawrócenie jest wiodącym tematem a zarazem doświadczeniem ewangelikalizmu i jest określane jako zasadniczy warunek stania się chrześcijaninem, a także jako decydujące i mające doniosłość dla całej wieczności spotkanie człowieka z Bogiem. W przypadku biblizmu chodzi o teorię statusu Biblii w środowisku ewangelikalnym i praktyczne realizowanie zasady jej prymatu w systemie autorytetów religijnych. W Kościołach ewangelikalnych mocno podkreśla się konieczność regularnej lektury Pisma Świętego i dostosowania swoich przekonań oraz praktyk do zawartych w niej wymagań. Pismo Święte jest dla ewangelikalnych protestantów praktyczną podstawą codziennego życia chrześcijańskiego, źródłem pouczeń i inspiracji w zakresie urzeczywistniania swojej wiary w Jezusa Chrystusa. Natomiast w przypadku konwentyklizmu czynniki te sprowadzają się do zestawu idei odnoszących się do wspólnotowego przeżywania wiary przez protestantów oraz praktyk, w których te idee się wyrażają. Łączne występowanie tych trzech elementów sprawia, że protestant jest ewangelikalistą, a konkretna wspólnota wyznawców Jezusa Chrystusa jest społecznością ewangelikalną. W Kościołach ewangelikalnych zgodnie z nauczaniem Nowego Testamentu uznaje się, że Kościół jest założony przez samego Pana Jezusa Chrystusa i On Sam jest Jego Głową. Kościół ten funkcjonuje w dwóch podstawowych wymiarach: niewidzialnym i powszechnym, gdzie ogrania wszystkich autentycznych wyznawców Chrystusa tj. osoby, które szczerze nawróciły się do Niego na przestrzeni całej historii, oraz widzialnym, którego urzeczywistnieniem jest skupiona wokół Słowa Bożego i na modlitwie lokalna wspólnota szczerze oddanych Bogu chrześcijan. Mimo, iż w praktyce mogą występować różne stanowiska i modele związane z zarządzaniem Kościołem oraz rozmaitymi sposobami interpretowania i praktykowania sakramentów, to każda ewangelikalna wspólnota stoi na stanowisku, że żaden Kościół nie spełni właściwie swojej misji jeśli nie zapewni swoim wyznawcom możliwości gruntownego studium Pisma Świętego, wspólnej modlitwy oraz dzielenia się przez ludzi swymi doświadczeniami w życiu z Bogiem, budowania życia wspólnotowego oraz wspólnego pełnienia służby Bożej. Najczęściej w ewangelikalizmie przyjmuje się taką strukturę kościelną, która zdaje się najlepiej realizować misyjne zadania Kościoła. Poszukuje się prostych rozwiązań, funkcjonalnych, respektujących zasadę demokratyzmu, wywodzoną często z nauki o powszechnym kapłaństwie wszystkich chrześcijan. Bez względu na przyjęte rozwiązania organizacyjne ewangelikaliści wykazują elastyczne podejście do kwestii ustroju kościelnego, stawiając przed nim wymóg sprzyjania misji ewangelizacyjnej w otaczającym świecie. Ewangelikalne chrześcijaństwo w dużym stopniu jest bliskie paradygmatowi chrześcijaństwa nowotestamentowego, a jego odmienność stanowi wyraźną alternatywę względem skostniałej od wieków „formalistyczno-ceremonialnej” formy chrześcijańskiej religijności. Ewangelikalizm w znacznym stopniu różni się od tejże religijnej odmiany chrześcijaństwa zarówno pod względem akcentów doktrynalnych, etycznych, pobożnościowych, a także w wymiarze strukturalno-organizacyjnym i liturgicznym.
Tradycyjny ewangelikalny przekaz prawd wiary koncentruje się na Dobrej Nowinie o przyjęciu Bożego zbawienia, w której akcentuje się w nim darmowy („sola gratia”) charakter Bożej oferty podniesienia człowieka z egzystencjonalnej opresji i prowadzenia go przez życiowe koleje losu po kres jego dni. W zwiastowanej ewangelii akcentuje się pewność Bożego przebaczenia grzechów człowieka i uwolnienie go od wiecznego przekleństwa ze względu na same zasługi Jezusa Chrystusa. Jako jedyne wymaganie warunkujące udział w tych dobrodziejstwach wskazuje się radykalne porzucenie grzechu („upamiętanie”) i ufne, bezgraniczne zawierzenie Zbawicielowi. W wydarzeniu przyswojenia zbawienia, które jest uznawane za akt jednorazowy i natychmiastowy, zasadniczo wyklucza się doniosłość elementu rytualnego/sakramentalnego. Zbawienia nie jest uznawane jako nagroda za dobre uczynki bowiem zgodnie z reformacyjną zasadą „sola fide” jest ono wyłącznie przez samą wiarę. Bóg poznany w Chrystusie jest nieodwracalnie dobry, przyjazny i życzliwy, sprzyja naśladowcom Jezusa na wszystkich etapach ich życiowej pielgrzymki, troszcząc się o ich wszechstronny rozwój.
Na ewangelikalnym gruncie, przede wszystkim w krajach anglosaskich, powstały nowe wspólnoty o nurcie zielonoświątkowym. Tożsamość ewangelikalna tego pentekostalnego nurtu wyraża się przede wszystkim we wspólnych podstawach teologicznych, w typie pobożności i duchowości, obrzędowości (liturgii) oraz organizacji eklezjalnej. Polscy zielonoświątkowcy podkreślają wspólnie z całym środowiskiem ewangelikalnym konieczność nawrócenia i chrztu w wieku świadomym. W zakresie teologii stoją na stanowisku respektowania, w duchu kalwińskim, fundamentalnych zasad protestantyzmu. Reformacyjna sola stanowią nienaruszalną podstawę teologiczną. Mimo, że w tym nurcie istotną rolę pełni doświadczenie pneumatologiczne, to zasadą zbawienia było i jest całkowite zaufanie Jezusowi Chrystusowi, który odpuszcza grzechy każdemu nawracającemu się do Niego człowiekowi. Nie ma też innej „zielonoświątkowej” soteriologii, jak tylko i wyłącznie Chrystusowe dzieło krzyża. Świadectwem tego są poszczególne artykuły zawarte w Wyznaniach Wiary, w tym m.in. w Wyznaniu Wiary Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Rzeczypospolitej Polskiej. Zielonoświątkowcy doświadczają i przyjmują dary Ducha Świętego, w tym dar proroctwa, lecz nigdy nie stawiają znaku równości pomiędzy Biblią a jakimkolwiek proroctwem. Podobnie rzecz się ma z darem usprawiedliwienia, które można przyjąć tylko i wyłącznie przez wiarę, bez zasług ze strony człowieka. Zbawienie nie jest uzależnione od jakichkolwiek innych przeżyć czy obrzędów, lecz zasadza się na „sola fide et gratia” (tylko z wiary przez łaskę). Pentekostalizm, który wniknął głęboko w glebę chrześcijaństwa ewangelicznego, ustawicznie podkreśla rolę Chrystusa i Ducha Świętego w procesie rozwoju Kościoła. Kościoły tego nurtu uznają za swój centralny element przekonanie, że życie chrześcijańskie jest sprawą przeżywania obecności i mocy Ducha Świętego, i dlatego Kościół to przede wszystkim Kanonia czyli społeczność Ducha Świętego. Kościoły te w swoim nauczaniu odwołują się do biblijnych wydarzeń Zielonych Świąt opisanych w Dziejach Apostolskich 2, 1 – 4 i zjawisk temu towarzyszących oraz do duchowych doświadczeń Kościoła apostolskiego, jakim daje wyraz 1 List do Koryntian, są też rzecznikami odnowy elementu charyzmatycznego w Kościele chrześcijańskim, wskazują na dwa następujące po sobie odrębne doświadczenia religijne w życiu chrześcijanina – chodzi o nowe narodzenie oraz chrzest w Duchu Świętym, który jest łączony z mówieniem innymi językami. Ewangelikalne Kościoły nurtu zielonoświątkowego zaliczane są do trzeciego nurtu tradycji chrześcijańskiej, są najbardziej dynamiczną grupą rozwijających się Kościołów we współczesnym świecie, a pod względem liczbowym są obecnie drugą największą tradycją chrześcijańską we współczesnym świecie.
Odformalizowania liturgia, nauczanie prawd zawartych w Biblii, porywający śpiew, osobista modlitwa i inne formy spontanicznej ekspresji religijnej są typowymi znamionami ewangelikalnego nabożeństwa, które jest też wolne od aktów kultowych w stosunku do kogokolwiek poza osobami Trójcy Świętej. Nabożeństwo traktowane jest jako czas dzielenia się własnymi przeżyciami z innymi członkami zgromadzonego zboru ale też jako przyjmowanie duchowych inspiracji. Ten biblijny, teocentryczny, ekspresyjny charakter nabożeństwa wyraźnie odbiega od dominującego wzorca życia liturgicznego w tradycyjnych Kościołach, przyciągając doń ludzi poszukujących takiego stylu oddawania czci Bogu.
Kościoły ewangelikalne w Polsce są mocno zaangażowane w życie społeczne naszego kraju, są znane z aktywnej działalności misyjnej oraz charytatywnej na rzecz lokalnych społeczności. Prowadzą aktywną działalność w zakresie resocjalizacji i walki z patologiami społecznymi (np. praca w ośrodkach resocjalizacji, w ośrodkach odwykowych dla narkomanów i alkoholików), prowadzą świetlice środowiskowe dla dzieci i młodzieży, angażują się w niesienie pomocy osobom potrzebującym i ubogim, są zaangażowane w ruch ekumeniczny i uczestniczą w dialogu chrześcijańsko-żydowskim, współpracują z wieloma organizacjami chrześcijańskimi w Polsce i na świecie. Przynależność tych Kościołów do Aliansu Ewangelicznego w RP, współpraca z regionalnymi oddziałami Polskiej Rady Ekumenicznej, a także zaangażowanie i współpraca ekumeniczna z innymi Kościołami oraz organizacjami chrześcijańskimi, sprzyja podejmowaniu i włączaniu się tych Kościołów w różne działania na terenie Polski oraz w innych krajach, a które przyczyniają się do wspólnego oddawania chwały Bogu i jedności wszystkich chrześcijan.
Ruch ewangelikalny, po ponad półtora wieku egzystencji na ziemiach polskich, stanowi dzisiaj bogatą mozaikę pod względem doktryny, duchowości oraz struktury, i wpisuje się niezmiennie w panoramę religijną Polski. W obliczu kryzysu potocznej religijności z jej rytualistyczno-świątecznym charakterem sprowadzającym się do przeżywania chrześcijaństwa wyłącznie wokół liturgiczno-obrzędowych elementów, przy istnieniu wyraźnego rozdźwięku między deklaracjami religijnymi osób praktykujących a wpływem religii na ich codzienne zachowania, ewangelikalne chrześcijaństwo z jego orędziem jawi się jako radykalnie odmienna, a przy tym godna akceptacji wizja chrześcijaństwa.
Bibliografia:
Edward Czajko, Zielonoświątkowcy, Warszawa 1995.
Wojciech Gajewski, Dynamika ewangelikalizmu polskiego [w:] Ewangelikalny protestantyzm w Polsce u progu XXI wieku, Warszawa-Katowice 2004.
Tomasz Mańko, Praktyki religijne i kult w Kościele Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Rzeczypospolitej Polskiej, Radzyń Podlaski 2017.
Zbigniew Pasek, Wspólnoty ewangelikalne w Polsce [w:] Ewangelikalny protestantyzm w Polsce u progu XXI wieku, Warszawa-Katowice 2004. Zasady Wiary Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, Warszawa 1992.
Tadeusz J. Zieliński, „Protestantyzm ewangelikalny. Studium specyfiki religijnej”, Warszawa 2013.
Tadeusz J. Zieliński, Hamulce i podniety rozwoju ewangelikalizmu polskiego u progu XXI stulecia. Studium w profilu teologiczno-systematycznym [w:] Ewangelikalny protestantyzm w Polsce u progu XXI wieku, Warszawa-Katowice 2004.
Tadeusz J. Zieliński, „Protestantyzm ewangelikalny. Studium specyfiki religijnej”, Warszawa 2013.